De giftige academische nalatenschap van een zaaier van Israëlhaat: een kritische kijk op wetenschapper én pro-Palestina-activist Edward R. Said

“Het schijnt geen toeval dat de Columbia University in New York juist weer een brandpunt van anti-Israëlische protesten geworden is. Tenslotte is de elite-universiteit de geboorteplaats van de postkoloniale theorie. Hier doceerde Edward W. Said van 1963 tot 2003 als professor voor Engelse en vergelijkende literatuurwetenschap.”

De inleidende zinnen tot de bijdrage die literatuurwetenschapper Marcel Matthies (Universiteit Halle-Wittenberg) aan “Edward Said und die Judenfrage” wijdde in de Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ, 25 september 2024).

Op de Columbia University stichtte Said immers de denkschool die zich dezer dagen veelvuldig als academisch fundament van Israëlhaat bewijst, observeert Matthies. “De bekende foto, waarop men Said in juli 2000 aan de grens van Libanon met Israël een steen tegen een controlepost ziet werpen, roept in herinnering, dat hij zijn taak als professor onscheidbaar verbonden heeft met de rol van een pro-Palestijnse activist.”

In de optiek van Said is de Joodse staat doordrongen van een “koloniale apartheidspolitiek”. Dat brengt hem tot historisch revisionisme: “Ik zou de analogie niet te ver willen doordrijven, maar het klopt dat de Palestijnen onder Israëlische bezetting vandaag even machteloos zijn als de Joden in de jaren veertig.” Said schreef dat in een essaybundel uit 2004.

 “De absurdste uitwassen van anti-Israëlische retoriek worden tot op heden gekenmerkt door de gelijkstelling van het zionisme met het nationaalsocialisme”, commentarieert Matthies. De jongste oproepen tot afschaffing van Israël op universiteiten in de VS en Europa knopen daar zijns inziens aan vast. Zie ook de stigmatisering van de Joodse staat door honderden studenten van de Columbia Universiteit als “het nieuwe nazi-Duitsland”.

De vijandschap jegens Israël wordt gefundeerd op een antiracisme, dat geïnspireerd is door “Critical Whiteness Studies”, verklaart Matthies. “Israël wordt het bestaansrecht ontzegd omdat een Joodse staat, ondanks een qua religie, cultuur en herkomst uiterst heterogene samenleving, als blank (‘wit’) koloniaal racisme geldt.”

De Duitse literatuurwetenschapper onderstreept dat wegbereider voor deze leer, die het zionisme als terugkeer van het nationaalsocialisme opvat, precies Edward Said is. Aan infame gelijkstellingen van zionisme met nationaalsocialisme bij Edward Said geen gebrek, aldus Matthies. Hij illustreert dat met een uitspraak die Said deed in een interview met de Joodse Israëli Ari Shavit in het jaar 2000. Shavit vroeg Said of het vanuit diens gezichtspunt niet onvermijdelijk was om Israëli’s te haten. Die stelde een veelzeggende tegenvraag: of Shavit dan de Duitse nazi’s haatte…

Met zijn hoofdwerk “Orientalism” leverde Edward Said in 1978 de basistekst voor de postkoloniale studies. Een jaar later volgde “The Question of Palestine”. Die laatste publicatie werd het strijdschrift van een gedecideerd antizionistisch gemotiveerd activisme, maakt Matthies duidelijk. Said zag het zionisme als meer dan een gewone reproductie van het Europees kolonialisme van de 19^e eeuw. Met hulp van zionistische organisaties werd “het veroverde territorium” immers nog altijd illegaal betreden, gekoloniseerd en ingepalmd.

Enkele passages in “The Question of Palestine” demoniseren Israël als “een satanische terreurstaat met genocidale tendens”, stelt Matthies vast. In Saids optiek hebben de zionisten tot 1966 elk Arabisch leven van de geboorte tot de dood geterroriseerd en gecriminaliseerd. De collectieve leedervaringen van de Joden in de jaren veertig van de twintigste eeuw zetten zich volgens Said voort in het lijden van het Palestijnse volk. Over de oorlogsverklaring van vijf Arabische staten aan Israël in 1948 en de verdrijvingen van honderdduizenden Joden uit de Arabische wereld rept Said met geen woord.

Al in 1989 kreeg Edward Said de titel verleend van “Professor of Terror”. Marcel Matthies analyseert hem als de sleutelfiguur in een historisch revisionisme, dat vier kenmerken draagt:

- het verklaart het bestaan van de Joodse staat voor illegitiem;

- het maakt de haat tegen Israël in het Westen tot een belangrijk aandachtspunt van politiek engagement;

- het is historisch blind voor de bijzonderheden die ten grondslag liggen aan Auschwitz;

- het wendt deze blindheid aan voor een hetze tegen Israël.

Opmerking: de formulering van het derde kernmerk komt, stellig niet zo bedoeld door de auteur, schrijnend over, wel heel klinisch wetenschappelijk.

Conclusie van wetenschapper Matthies: “Daarmee sluit Said het postkolonialisme systematisch af voor de ervaring dat de centrale oorzaak van het Arabisch-Palestijns-Israëlisch conflict de volledige ontkenning van het zionisme aan Arabische zijde was en tot op heden is. Ondertussen wordt in Columbia, Harvard en elders geoogst, wat Edward Said gezaaid heeft.”