“We hebben te maken met veel ‘burgemeesters in oorlogstijd’, dat waren over het algemeen niet de besten voor ons” – in gesprek met senior archeoloog Leo Smole, lid Joodse gemeenschap Amersfoort

Zou Leo Smole in Duitsland wonen, dan zou hij op zijn wenken worden bediend! Hoezo? Wel, hij zou wensen dat de reguliere media in Nederland ook eens moslims aan het woord laten die kritisch staan tegenover Hamas, tegenover moorddadige islamitische Jodenhaat in plaats van steevast zelfkritische Joden over Israël op te voeren. Wat in Duitsland kan én gebeurt (denk aan de bijdragen van kritische geesten als Ahmad Mansour en Abdel-Hakim Ourghi aan het publieke debat) ontbreekt veelzeggend genoeg in Nederland. Hoe dit zij, Leo Smole lucht in een openhartig gesprek zijn hart over de huidige malaise in de Nederlandse samenleving: onverschilligheid tegenover rabiate Jodenhaat.

Zou u zich eerst kort willen voorstellen aan onze lezers?

Zeker, ik ben Leo Smole, 48 jaar en woonachtig in Amersfoort. Daar ben ik lid van de Joodse gemeente. Ik werk als senior archeoloog bij de gemeente Arnhem. Daarnaast zet ik me in als archeologisch adviseur voor het Interprovinciaal Opperrabbinaat en ben ik bestuurslid van de ‘Vrienden van de Synagoge Amersfoort’.

Wat heeft de schending van de muurschildering van Anne Frank -het onzichtbaar maken van haar gezicht- u gedaan?

Leo Smole: Het is gebeurd met Pesach, dan staat mijn mobiel uit, dus ik hoorde het pas toen RTV-Utrecht mij daarover belde. Ik kende de schildering die is aangebracht op een geluidswal aan het eind van een lange laan door park Nimmerdor. Ik vind het verdrietig dat het zover is gekomen.

En welk effect had/heeft deze schokkende wandaad op de Joodse gemeenschap van Amersfoort?

Leo Smole: Men is er op z’n zachtst gezegd niet blij mee. Het is een opstapeling van kwetsende zaken die we als Joodse gemeenschap ervaren.  We zien dit niet snel omkeren en ervaren een trend die lijkt op de jaren dertig van de vorige eeuw. G’d zij dank is er een groot verschil. Toen konden Joden niet weg, en vele landen hielden hun grenzen gesloten voor vluchtelingen van het naziregime, zeker toen het echt ellendig werd na de Kristallnacht. Nu is er Israël, een thuis voor alle Joden op historisch grondgebied, waar we terecht kunnen.

Dat land ligt natuurlijk al sinds zijn bestaan onder vuur, maar daar is een overheid die wèl optreedt en beschermt, al ging dat op 7 oktober gruwelijk mis. De aantekening is dat je geen Joden in je land hoeft te hebben om antisemiet te zijn. Dat zien we in de Arabische wereld. En dat maakt somber voor de toekomst gezien de tendens die we in Nederland en in het Westen ervaren. We zien de tol die geëist wordt van slecht Holocaust-onderwijs. Onderzoek wijst uit dat bijna een kwart van de Nederlanders geboren na 1980 denkt dat de Holocaust een ‘mythe’ is of dat het zwaar is ‘overdreven’.

 Shoa-onderzoeker dr. Amanda Kluveld plaatst in een blog op de website van de Times of Israel (“Defacing Anne Frank: The Netherlands is dangerously inverting Jewish victimhood”, 20 april 2025) de vernieling van het kunstwerk van Anne Frank “in een verontrustende trend” op Nederlands grondgebied.

Kluveld verwijst naar de recente vandalisering van Anne Frank monumenten in Amsterdam en Gouda. De historica beschouwt deze delicten als een gevaarlijke ondermijning van de historische betekenis van de Holocaust.

Deelt u haar interpretatie én ernstige waarschuwing?

Leo Smole: Allereerst ben ik en velen met mij haar heel dankbaar dat zij zich zo inzet voor deze zaak. Met haar immense kennis en doorzettingsvermogen, ondanks alle tegenwerking en haat die ze over zich heen krijgt, is zij een geweldige steun. Ze slaat de spijker op de kop en kan dat zorgvuldig en met bronnen onderbouwen.

Bert Brussen zegt in de podcast Brussen en Veelo, aflevering 658 van maandag 21 april, er ook veel zinnigs over. Het bewust en let wel zorgvuldig uitwissen van het menselijke gezicht van Anne Frank is niet niks. Natuurlijk kennen we de gedachte achter deze daad niet. Omdat er niet zoals in Amsterdam een schriftelijke boodschap is achtergelaten en in Gouda viel er weinig te gissen naar het motief. Maar wat we wel kunnen zeggen is dat het een aanval is op waar Anne Frank voor staat. Zij is het gezicht van de Holocaust en specifiek voor Nederland.

Een van de laatste heilige huisjes die nu wordt aangepakt is de Holocaust en specifiek het unieke Joodse lijden. Dat mag er niet zijn. Joods leed telt niet, dat zien we door de eeuwen heen, met als groot recent voorbeeld de slachtoffers van 7 oktober. Het enige heilige huisje dat overblijft is de beeltenis van de profeet van de mohammedanen en zijn boek, want als je daar kritiek op hebt is de wereld te klein.

Dr. Kluveld wijst in dit verband eveneens op “de verontrustende onverschilligheid” onder de Nederlandse bevolking tegenover de kwaadaardige politieke exploitatie van de nagedachtenis van Shoa-slachtoffer Anne Frank. Deze attitude is in haar ogen symptomatisch voor een bredere maatschappelijke malaise.

Wat is uw ervaring als lid van de Joodse gemeenschap in Amersfoort?

Leo Smole: Precies! Anne Frank werd een paar jaar geleden uitgeroepen tot 3^e belangrijkste Nederlander (en dat als Duitse vluchtelinge). Haar verhaal laat zien wat er in Nederland gebeurde. De nazi’s en hun Nederlandse kwaadaardige helpers waren slinks en succesvol. De overheid en politie werkten over het algemeen gewillig mee. Dat kon alleen omdat de massa onverschillig was.

Die onverschilligheid had ik niet meer verwacht na 80 jaar herdenken en Holocaust-onderwijs. De bredere maatschappelijke malaise zag je bij de manifestatie tegen antisemitisme na de recente Jodenjacht in Amsterdam. Het woord Jodenjacht ligt gevoelig, maar dat is niet mijn verzinsel, zo noemden de daders het. Daders van wie hun acties na ruim vijf maanden als extremistisch geweld zijn bestempeld door de AIVD.

Hoe dan ook, wat mij raakte was dat de manifestatie niet op de Dam bij het monument waar ook de slachtoffers van de vorige Jodenjachten in de stad worden herdacht, kon plaatsvinden. De reden was dat de veiligheid van de deelnemers niet kon worden gegarandeerd. Lees dat nog eens. Je kunt dus niet veilig tegen antisemitisme zijn. Omgekeerd wordt er geen strobreed in de weggelegd als bij een antiracisme-demonstratie vlaggen van de enige Joodse staat worden verbrand.

Wat ik er zelf van merk, is dat ik altijd meer word uitgescholden als Israël negatief in het nieuws is. Voor 7 oktober was het meestal van grotere afstand, anoniemer. Mensen brullen ‘kanker Jood’ of rijmpjes als ‘Joden moet je doden’. Na 7 oktober wordt dat bijna altijd gevolgd door ‘Free Palestine’. Het zijn nu ook vrouwen en meiden die dat roepen. 95% van de keren dat het me overkomt, zijn het moslims. Soms gehoofddoekt, dan zou je zeggen je bent zelf een minderheid die niet gediscrimineerd wil worden, waarom doe je dat bij een herkenbare Jood dan wel?

De onverschilligheid die ik ervaar is dat toen ik door drie Marokkaanse jongens van een jaar of 20 werd uitgescholden en bedreigd, omstanders niets deden toen ik ze aansprak. Je krijgt geen bijval, ook niet als je als volwassen man wordt geschoffeerd in je buurtsuper. Bij aangifte laat de politie het op z’n beloop en dan hoor je maanden niks. Resultaat, men blijft doorgaan met dit op z’n minst onbeleefde gedrag.

 Andere onverschilligheid merk ik ten aanzien van de grote hoeveelheid Palestijnse vlaggen in Amersfoort. Als ik een Israëlische vlag uit zou hangen vrees ik voor m’n ramen, of erger. En dit wordt door alle bewoners van Amersfoort geaccepteerd.  

In een uitzending van RTV Utrecht reageerde naast u ook de burgemeester van Amersfoort op de aanval op de nagedachtenis van Anne Frank. Ook deze overheidsdienaar wekte niet de indruk de rechtsstaat te willen handhaven, hoewel hij die paradoxaal genoeg wel degelijk noemde. Als je burgemeester Bolsius mag geloven is de schending van de muurschildering van Anne Frank (een officieel monument) geen strafbaar feit…

Hoe kijkt u tegen de uitlatingen van uw burgemeester aan? En passen die inderdaad in een patroon van wankelmoedige Nederlandse bestuurders, die de Joodse gemeenschap in feite ijskoud in de steek laten, evengoed de niet-Joden die opkomen voor de Joodse gemeenschap in ons land en voor de Joodse staat? Zie voor dat laatste de ontstellende ervaring van ds. Oscar Lohuis onlangs in Zaltbommel!

Leo Smole: We hebben te maken met veel ‘burgemeesters in oorlogstijd’, dat waren over het algemeen niet de besten voor ons. Je ziet het ook bij universiteitsbesturen, schooldirecties, bij de NS. Er wordt gezwicht voor ongehoorde, onbeleefde, gemaskerde protesten. De enige manier waarop ik dat kan begrijpen is dat ze het in de broek doen van angst om tegen moslims in te gaan omdat die mogelijk beledigd zouden kunnen worden. Dat in combinatie met dat ze het eigenlijk wel best vinden en de zaak steunen, mits het niet tot te veel ongemak leidt. Gevolg is dat het een glijdende schaal is. Er is dringend behoefte aan het stellen van grenzen, handhaving en bestraffing van mensen die hun boekje te buiten gaan. De mazen van de wet worden gezocht en steeds opgerekt.

De uitlatingen van deze burgemeester passen prima in het rijtje van zijn optreden, wat dat betreft is hij consequent. In mei 2024 werd op het Neptunusplein een 64-jarige vrouw mishandeld door moslima’s, omdat ze geen geld wilde geven voor Gaza en vroeg of er ook geld werd ingezameld voor de gegijzelden in de Gazastrook. Daarop maakte POW een filmpje, waarin de verslaggever met een keppel op zijn hoofd in gesprek wil met bewoners van die buurt. Dat loopt uit op een reeks vijandige ontmoetingen met een hoop moslims. De burgemeester reageerde daarop met de woorden: “Al roept iemand iets verwerpelijks: Wees groots, ga het gesprek aan en zoek de ontmoeting.” Dus de actie ligt bij het slachtoffer en niet bij de dader. Punt daarbij is dat als ik word uitgescholden door een groepje jongeren en vraag wie zei dat, dat er dan direct wordt ontkend dat er wat is gebruld. Verder is het voor jongeren gevaarlijk om die confrontatie aan te gaan.

Een ander voorbeeld van zijn optreden was bij de demonstratie ‘Amersfoort zegt nee tegen Zionisme’. Dat was op 31 augustus 2024. Hierbij werden nare dingen gezegd over de niet-aflatende strijd om de vernietiging van Israël en ‘christen-zionisten’, alles mocht. Men werd door de politie begeleid, naast de eigen ordedienst. Er werd door de winkelstraten op zaterdag gelopen en bij een kerk gestopt om te schreeuwen en een dienst van Christenen voor Israël te verstoren. Naderhand volgde geen woord van de burgemeester dat hij achter zijn Joodse gemeenschap staat. Een tegendemonstratie bleef ook uit.

Toen ik hem een keer persoonlijk vroeg waarom hij niks had gedaan, zei hij dat er goed was meegeluisterd, maar dat er niks strafbaars was gezegd en dat gemaskerd demonstreren geen probleem is. Toen ik vroeg of er ook gemaskerd door de binnenstad gedemonstreerd mocht worden tegen islamisering, zei hij dat dat kon. Maar dat gebeurt natuurlijk niet.

Onlangs hing er een nazivlag in onze straat. Daar is door een aantal mensen uit de buurt melding van gemaakt bij de politie. Het duurde bijna drie weken voordat de politie hem heeft weggehaald, ik denk dat dat ook onder de verantwoordelijkheid van de burgemeester valt.

De officiële herdenking van de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog op 4 mei komt er weer aan.

Welke gedachtes en gevoelens maakt de Nationale Dodenherdenking bij u los?

Leo Smole: Als kind vond ik Dodenherdenking erg belangrijk, dat kreeg je van huis uit en op school mee. Ik begreep niet zo goed waarom Joden hun eigen dodenherdenking hadden op Jom Hashoa. Die slachtoffers werden op 4 mei immers ook herdacht? Inmiddels betekent Jom Hashoa veel meer voor mij dan de Nationale Dodenherdenking, waarop alle slachtoffers van conflicten worden herdacht en zeker als Nederland daar verantwoordelijk voor was. Het Joodse element verdwijnt naar de achtergrond en het lijkt wel of de organisatie dat bewust doet. Er is zo vaak gedonder over de kwetsende manier waarop het gebeurt, dat ik me er niet meer mee associeer. Natuurlijk ben ik 2 minuten stil met het gezin en kijken we naar de tv, of lopen we mee met een stille tocht bij Kamp Amersfoort. Maar onze doden en die van onze dappere helpers herdenken we vooral op Jom Hashoa.

En passant wordt zelfs ook de dodenherdenking gekaapt onder het motto “4 mei inclusief”. Typerend voor het huidige antisemitische klimaat in Nederland?

Leo Smole: Ik houd me daar niet zo mee bezig. Elk jaar is er wat. Volgens mij was dodenherdenking per definitie al inclusief. In de dood is iedereen gelijk zou je zeggen. ‘Inclusief’ betekent vaak dat men zich terugtrekt in eigen tribale sferen, waarin juist de nadruk op verschillen wordt gelegd. Dat leidt juist tot uitsluiting. Denk aan mensen met traditionele normen en waarden. In Amerika kon je je baan verliezen tijden de BLM- periode, als je zei “all life matters”. Uitsluiting zag je bij de antiracisme-demonstratie. Het lijkt wel of antisemitisme daar niet bij hoort. Overal verschijnen Palestijnse vlaggen, ook bij gaypride enzo. Israëlische vlaggen of regenboogvlaggen met een davidster zijn dan op z’n minst niet gewenst.

Waartoe zou u als Joodse Nederlander vandaag de dag de Nederlandse politiek en bevolking willen oproepen?

Leo Smole: Dan zou ik klinken als een Feyenoorder: ‘Geen woorden maar daden!’ Serieus, er moeten grenzen gesteld worden en gehandhaafd. Mensen die iets strafbaars doen, moeten ook op een serieuze manier worden berecht. Daar staat of valt het mee. Natuurlijk is voorkomen beter dan genezen, maar dat stadium is al gepasseerd. We hebben daarin gefaald.

De opperrabbijn zegt dat zolang er geen antisemitische maatregelen vanuit de overheid komen, het nog niet zo gevaarlijk is. Dat kan zo zijn, we hebben nu de meest rechtse regering die ik me herinner. Toch verandert er veel te weinig. Je kunt de overheid aanrekenen wat ze doet, maar ook wat ze nalaat. En dat vind ik zorgelijk, ongeacht de redenen daarvoor.

 Onderwijs over de geschiedenis van Israël en de Holocaust zou deel moeten zijn van elk landelijk schoolexamen, zodat men er kennis van moet nemen. Ik heb niet de illusie dat velen van de nieuwe Nederlanders uit moslimlanden een positief beeld hebben van Joden, of homo’s bijvoorbeeld, maar daar wordt ook niet op geselecteerd. Alles en iedereen is welkom. Dat heeft z’n weerslag op de samenleving.

 Zorgelijker vind ik wat via de met gemeenschappelijke belasting betaalde media de ether in wordt geslingerd. Daar heeft de overheid een grote rol in. Een genuanceerd beeld over Israël is daar niet bij. Israël wordt veroordeeld, zonder dat er wordt ingeleefd hoe onze samenleving in een dergelijke situatie zou handelen.

 De zogenaamde deskundigen of onafhankelijke reporters zijn zo vooringenomen als het maar kan. Soms zelfs zonder het zelf te weten. De fundamentele kennis ontbreekt als het gaat om:

* het ontstaan van Israël op historisch grondgebied waar altijd Joden hebben gewoond,

* de slachtingen van Joden door moslims die plaatsvonden in de Arabische wereld en in het Britse mandaatgebied vóór de oprichting van de democratische staat Israël, de opdeling van het voormalige Palestina,

* de rol van de grootmoefti van Jerusalem in de oorlog,

* de herkomst van de Arabische bevolking die zich nu Palestijns noemt,

* de samenstelling en grootte van de Israëlische bevolking,

*de deelname van Arabieren in de Israëlische samenleving, bijvoorbeeld in het Hooggerechtshof, de regering en het nationaal voetbalelftal, aan universiteiten en in ziekenhuizen etc.,

* de apartheid die heerst ten aanzien van Joden in de gebieden onder de Palestijnse Autoriteit,

* de Joodse vluchtelingen uit Europa en de Arabische wereld die alleen in Israël een plek hadden voor zelfbeschikking,

* de weigering van de Palestijnen om een eigen staat op te richten toen alles daar keer op keer klaar voor was,

* de  slachtoffers van 7 oktober, de gegijzelden in Gaza,

* de motivatie van Israël om de oorlog te voeren op de manier waarop het dat doet,

* de ideologische islamitische strijd die Hamas voert,

* het voordeel van hoge Arabische slachtofferaantallen voor Hamas,

* het terreurbewind dat de door de Gazaanse burgers gekozen Hamas voert ten opzichte van die burgers,

* het “pay for slay” beleid van de Palestijnse Autoriteit,

* waarom Palestijnen na zoveel generaties als enige bevolkingsgroep ter wereld nog steeds vluchteling worden genoemd, waarom de Arabische landen hen niet willen opnemen etc.

Dat alles stoort. Ik zou graag zien dat de reguliere media eens moslims laat horen die kritisch zijn op Hamas in plaats van steevast zelfkritische Joden over Israël het woord te geven. Dat zal wel wishful thinking zijn.