Feuilleton: Er lopen, wetenschappelijk gezien, heel duidelijke grenzen tussen legitieme kritiek op Israël en Jodenhaat (1)

“Israël, het belangrijkste symbool voor Joods leven en overleven, staat in het centrum van alle antisemitische activiteiten, omdat het de doorn is in de geest van antisemieten”, zegt de Berlijnse antisemitisme-onderzoeker prof. dr. Monika Schwarz-Friesel in een interview met de Duitse uitgeverij Nomos. Het gesprek maakt deel van de campagne “Quo Vadis, Demokratie”, een wetenschappelijk discours over de vraagstukken van de toekomst van de democratie.

Nomos brengt de vraag in naar “de vermeende samenhang” tussen migratie, de vluchtelingencrisis van 2015 en de toename in Jodenhaat. Is dat wel voldoende onderzocht, “moeten we ons als land daarmee niet serieuzer bezighouden”?

De hoogleraar bevestigt de behoefte aan uitvoeriger onderzoek en analyse, maar voegt daar onmiddellijk aan toe dat “het ongetwijfeld problematisch is, dat vele migranten uit landen komen, waar Jodenhaat staatsraison is, waar vijandschap jegens Joden normaal en gewoon is”.

Het is ook zeker het geval, gaat Schwarz-Friesel verder, dat er in Duitsland zonder enige twijfel sprake is van “een virulent moslims respectievelijk islamistisch antisemitisme”. Dat is trouwens in meerdere studies grondig onderzocht. De religieuze dimensie speelt in het islami(s)tisch antisemitisme een grotere rol dan in de andere politiek-ideologische vormen van actuele Jodenhaat. “In het internet gaat dat gepaard met een extreme agressiviteit.”

Juist aan het fenomeen van “Jodenhaat in het internet” wijdde de expert een aparte publicatie. Ze voegt tegenover Nomos daaraan veelbetekenend toe: “Deze problematiek moet gethematiseerd worden, zonder dat wetenschappers in de hoek van de AFD worden geplaatst of als xenofoob in diskrediet worden gebracht, wanneer zij daarop wijzen.”

Een volgende vraag van Nomos gaat over het verband tussen het opvlammen van het Midden-Oostenconflict en het opvlammen van antisemitisme in Duitsland. Zie de zogenoemde pro-Palestijnse protesten.

Ook hierop antwoordt Schwarz-Friesel meteen bevestigend, maar wijst tegelijk op het feit dat het wetenschappelijk onderzoek deze erupties al jaren constateert. Kijk bijvoorbeeld naar het jaar 2014, bij een vorige Gaza-crisis. Toentertijd kopte de Economist reeds: “Hoe veilig zijn Europa’s Joden?” “Het Midden-Oostenconflict fungeert als een trigger, maar het is niet de oorzaak van de Jodenhaat”, stelt de kenner.

Schwarz-Friesel vervolgt: “Het Israëlisch antisemitisme is niets nieuws, het circuleert sinds de stichting van de staat. Het is ook geen politiek verontwaardigings-antisemitisme.” Jarenlange studies tonen dat overduidelijk aan. Maar de pogrom van Hamas heeft “de officiële dam”, die al eerder aanzienlijke scheuren vertoonde, definitief doorbroken. “Ook voor ervaren antisemitisme-onderzoekers kwamen de grove omkeringen van daders en slachtoffers, de massieve weigering van medeleven, het zwijgen over de gruweldaden en de contextualiseringen (Israël heeft dit geprovoceerd) op deze dusdanige schaal over als deprimerende en beangstigende schokervaringen.”

Of kritiek op Israël en de Israëlische regering niet te gemakkelijk als antisemitisme wordt opgevat, wil Nomos van Schwarz-Friesel weten. Haar antwoord: “Nee, geenszins. Deze bewering is een beschermingsargument, dat weliswaar veel in de publieke discussie naar voren wordt gebracht, maar in feite slechts een hersenschim is. Israël wordt ook in Duitsland scherp en vaak bekritiseerd, vaak zelfs overkritisch.”

De onderzoeker acht juist de uitdijende Jodenhaat (“Feuilleton-Antisemitismus”) van de laatste jaren bijzonder zorgelijk. “Steeds openlijker en vanzelfsprekender worden ook in mainstreamdiscusies en academische communicatiekanalen vijandige posities ingenomen tegen Israël. Ze demonstreren eenzijdige derealisaties en demoniseringen, baseren zich op oude stereotypen en samenzweringsfantasieën. Op deze wijze reactiveren en intensiveren ze (deze vijandige stellingnames contra Israël, red.) antisemitische gedachtes en gevoelens in de samenleving.”

Al te gemakkelijk antisemitisme in stelling brengen bij kritiek op Israël of de Israëlische regering? Voor Schwarz-Friesel geen serieuze vraag! “Het wetenschappelijk onderzoek geeft duidelijke grenzen aan tussen legitieme kritiek op bijvoorbeeld de activiteiten van de Israëlische regering én antisemitisme. Daar is überhaupt geen grijs gebied! De hersenschim van een zogenaamd taboe op kritiek vanwege het historisch verleden van Duitsland moet men derhalve eens en voor altijd afdoen voor wat het is: een Hollow-Man-Argument ter verdediging en legitimering van antisemitische uitlatingen.”

Dit is het eerste deel van een tweeluik over de visie van antisemitisme-onderzoeker prof. dr. Monika Schwarz-Friesel op hedendaagse Jodenhaat in Duitsland.