“Het antisemitisme is niet onzichtbaar geworden, maar de Joden”

“Ik stap als Jood in Berlijn op het vliegtuig en land in Tel Aviv als Israëli. En daarom heb ik dan heel andere politieke en sociale belangen en behoeften.” Een citaat uit het gesprek dat de Duitse publicatie Bell Tower News met de in Duitsland geboren, maar in Israël wonende socioloog Natan Sznaider voerde.

In het interview maakt Sznaider duidelijk dat de Joden in Israël volstrekt andere prioriteiten hebben dan hun volksgenoten in Duitsland. Daarmee wenst hij de ervaringen van Joden en Jodinnen in Duitsland allesbehalve gering te schatten. “Wij bevinden ons hier in een heel andere existentiële situatie”, verduidelijkt hij.

Tegelijkertijd geeft de socioloog wel aan wat hij in Duitsland als Jood aan de andere Joden zou voorhouden: neem een Joodse positie in! Hij refereert vervolgens aan het antisemitische schandaal dat de kunsttentoonstelling Documenta in Kassel tot op vandaag achtervolgt. Toentertijd heette dat veelvuldig “een vertrouwensbreuk”. Wat voor een vertrouwensbreuk, vroeg Sznaider zich af. “Wat er niet is, kan ook niet gebroken worden.”

Hoe beschouwt hij deze treurige affaire en haar nasleep dan? “Als men van een vertrouwensbreuk spreekt, verlaat men zich op de goede wil van niet-Joden, wanneer het erom gaat de eigen Joodse belangen te behartigen. Dat is op z’n laatst na de 7^e oktober voorbij.”

Sznaider koestert geen hoge verwachtingen van de culturele elite. Die zal deels ressentimenten tegen de Joden blijven houden. In zekere zin moeten Joden dat accepteren, zij het dat ze deze Jodenhaat publiekelijk moeten thematiseren.

De Israëlische wetenschapper fileert en passant het inmiddels versleten gezegde dat er in Duitsland geen plaats is voor antisemitisme in de openbare ruimte. Het tegendeel is zijns inziens waar: enorm veel ruimte zelfs! Juist als Jood moet je daarin niet berusten.

Natan Sznaider laat zijn beide interviewers Fabian Bechtle en Leon Kahane en daarmee de (Joodse) lezers van Bell Tower News op dit punt bepaald niet in de kou staan. Hij betoogt: “Wij verwachten niet van de gojim (niet-Joden, red.) dat zij het antisemitisme voor ons afschaffen, omdat we ervan overtuigd zijn dat het niet af te schaffen is. Echter, wij gaan gewoon de confrontatie aan. Het gaat om de zichtbaarheid. Deze zichtbaarheid is, geloof ik, een belangrijke zaak.”

Vanwaar deze gedachte van Sznaider? Wel op het moment dat men meent het antisemitisme uit de publieke ruimte te kunnen verwijderen, kan ook in zekere zin het tegendeel gebeuren, geeft hij te bedenken. “Het Joodse wordt van het zichtbare tot het onzichtbare gemaakt. Daarmee komt een topos in het spel, die dan poogt te beweren dat Joden precies zo zijn als ook alle andere mensen. Wat toch niet klopt. Wanneer Joden zoals alle andere mensen zouden zijn, zouden ze immers geen Joden zijn. Dat is een valstrik van de Verlichting, zou ik zeggen.”

De onderzoeker legt die specifieke valstrik uit het tijdperk van de Verlichting ook uit. Zijn naam? Gelijkheid. Onder die noemer wordt van Joden onzichtbaarheid verlangd. “Ze moeten zijn zoals als alle andere mensen ook. Dat is zeer duidelijk als het om ons uiterlijk gaat. Wij moeten geen keppels dragen. We moeten onze slaapkrullen en baarden scheren. Wij moeten praten zoals de goyim, er uitzien als de goyim en ons bewegen als de goyim. Dat betekent onzichtbaar worden als Joden, in de hoop dat daarmee ook het antisemitisme onzichtbaar wordt. Maar dat is toch niet gebeurd. Het antisemitisme is niet onzichtbaar geworden, maar de Joden.”

Vandaar dat Sznaider een tegengif aanraadt: laten we als Joden vooral weer zichtbaar worden! Hij haalt daarbij de politieke filosofe Hannah Ahrendt aan: word je als Jood aangevallen, verdedig je dan als Jood! “Daar gaat het om”, beklemtoont Nathan Sznaider. “Je kunt als Jood niet in de een of andere illusoire wereld leven, waarin er geen antisemitisme meer bestaat. Dat men zichtbaar is en onzichtbaar is, is bedreigend.”

Bron: “Ich steige als Jude in Berlin ins Flugzeug und lande in Tel Aviv als Israeli”, interview met de socioloog Nathan Sznaider in Bell Tower News, uitgave van de Amadeu Antonio Stiftung te Berlijn. Fabian Bechtle en Leon Kahane, medewerkers van het “Forum demokratische Kultur und zeitgenössische Kunst” stelden de vragen.