“Wij Joden weten dat op woorden daden volgen”

De stemming onder Joodse studenten in de Duitse deelstaat Baden-Württemberg is gespannen, bericht de regionale publieke zender SWR Aktuell. Deze conclusie trekt de zender uit vijf gesprekken met studenten en een aantal ingewijden onder de kop respectievelijk citaat: “Wij Joden weten dat op woorden daden volgen”.

Die gespannen academische atmosfeer uit zich in het mijden van de collegezaal, het verstoppen van Joodse symbolen of het denken aan emigratie.

Nog voelt Gideon Ballhorn zich veilig op de Universiteit Heidelberg. Hij is Jood en maakte daar ook nooit een geheim van. Maar sinds de terreuraanval van Hamas op Israël leeft hij voorzichtiger. Afhankelijk van de situatie op de campus verbergt hij nu zijn ketting met davidsster onder zijn hemd. En bij kennismaking met een nieuwe groep of hoogleraar vraagt hij zich steeds meer af: “Hoe open kan ik met dit deel van mijn identiteit zijn.”

Sommige Joodse studenten aan hogescholen in Baden-Württemberg voelen zich allesbehalve prettig onder het volgen van de colleges. “Je kunt je niet goed concentreren, wanneer je voortdurend vijandig wordt bejegend of wanneer je gewoon bang bent”, zegt Lea (schuilnaam). Ze studeert in Heidelberg. Bij colleges vraagt ze zich vaak af, wie eigenlijk naast haar zit in de zaal.

Voor deze angstsfeer onder Joodse studenten zorgen stellig de vele antisemitische stickers en graffiti. “Dat zijn oproepen tot geweld”, vindt Gideon Ballhorn. Hij liet de journaliste Hannah Vogel op zijn computer een fotoverzameling van deze hatelijke uitingen zien. “En wij Jodinnen en Joden weten dat op woorden daden volgen”, commentarieert de student.

Nikolas Lelle, antisemitisme-expert van de Amadeu Antonio Stichting, onderstreept de antisemitische strekking van de stickers/graffiti die SWR hem voorlegde. De heftigste vindt hij een sticker waarop in de linkerhoek “Gaza 2023/10/07” staat, aangevuld met de woorden “Vrijheid voor Palestina/Palestijnen”. De componenten ervan maken duidelijk dat niet alleen Israël als land moet verdwijnen, maar ook de Israëli’s als volk, oordeelt Lelle.

Joodse studenten worden soms wekenlang geconfronteerd met antisemitische stickers en graffiti. Lang niet alle worden meteen verwijderd. Christiane Schwieren, officieel aangesteld als “Gleichstellungsbeauftragte” aan de Universiteit Heidelberg, stelt dat de universiteit pas kan optreden als ze daarvan op de hoogte is gesteld. “Wij kunnen als universiteit niet iedere wc of deurpost permanent monitoren”, vervolgt ze. “Maar de opvatting is natuurlijk, dat als zoiets gemeld wordt, het verwijderd wordt.”

Met deze reactie is Nikoals Lelle bepaald niet tevreden: “Het behoort tot de verantwoordelijkheid van een universiteit om ervoor te zorgen dat haar Joodse studenten daar vrij van angst kunnen studeren. Als dat betekent dat een concierge of een schoonmaker eenmaal dagelijks de toiletten op antisemitische stickers of graffiti controleren moet, is dat momenteel gewoon zo.” Het kan toch echt niet het geval zijn, dat Joden de hele dag bezig moeten zijn om de universiteiten te melden dat alles weg moet.

Maar daarmee is de kous nog niet af. Christiane Schwieren meldt nog een ander probleem. “Sommige van de stickers of graffiti worden door medewerkers zelfs niet als antisemitisch beschouwd.” Dat vergt dus voorlichting van universiteitszijde, informeert ze en wel via een handleiding. Daarbij gaat Schwieren er gemakshalve vanuit dat hier alleen gebrek aan kennis in het spel zou zijn…

Niet alleen op de campus van Heidelberg zijn antisemitische stickers en graffiti gesignaleerd. Ook in Freiburg is dat het geval. SWR ontving van studente Emily (pseudoniem) een foto van een unitoilet uit juni dit jaar. In het rood was op de muur geschreven: “De Joden zijn jullie ongeluk.” Een lichte variatie op de notoire nazispreuk van “De Joden zijn ons ongeluk.” Emily vraagt zich af wat er in het hoofd van de dader omgaat. “De muren daar zijn al meerdere keren opnieuw geverfd, maar het komt telkens terug.”

Bij navraag door SWR bevestigt de Universiteit Freiburg dat het aantal van “zulke voorvallen” is toegenomen en er daarom een meldpunt is ingesteld. Tegelijkertijd zet de universiteit zich er voor in dat haar leden solidair zijn met degenen die bedreigd of vijandig bejegend worden. Ondertussen blijft Emily erg op haar hoede op de campus van Freiburg. Ze kijkt dus uit bij het lezen van Hebreeuwse berichten op Instagram of het luisteren naar Israëlische muziek. “Ik ga er niet vanuit dat er wat gebeurt, maar ik voel me er gewoon niet prettig bij.”

SWR sprak voor zijn reportage eveneens met de speciale gezant in de strijd tegen Jodenhaat in Baden-Württtemberg, Michael Blume. Zijn reactie laat aan duidelijkheid over de studiesituatie van Jodinnen en Joden niets te wensen over. Die is deels “ondragelijk”. Hij hoort nu de eerste gevallen van studenten die openlijk zeggen dat ze afhaken bij hun masterstudie, de permante druk wordt hen te machtig.

Antisemitisme-expert Nikolas Lelle interpreteert de vijandige stickers en graffiti als deel van het probleem van een alomtegenwoordige Joden- en Israëlhaat: “Je krijgt daardoor een heel goede indruk hoe desastreus de toestand op de universiteiten vandaag is en hoe erg het moet zijn om als Joodse student of ook als student, die zich tegen antisemitisme keert, op zulke plaatsen te studeren.”

Lelle trekt met student Gideon Ballhorn de lijn van stickers/graffiti naar openlijk geweld tegen Joodse studenten door: op woorden volgen daden… Overdreven? De praktijk leert anders. Studente Lea uit Heidelberg weet ervan: “Ik kijk altijd achterom of iemand mij volgt, als ik naar huis loop. Ik ben erg op mijn hoede, zoals ook vele anderen. Van de winter nog werd ik op straat door een voorbijkomende motorrijder bespuugd. Dat kwam vermoedelijk omdat ik tas droeg met het opschrift: ‘What are we without Jewish history’ (‘Wat zijn wij zonder de Joodse geschiedenis’).”

Rest Joodse studenten in feite niets anders dan emigreren? Gideon Ballhorn voelt daarvoor het moment nog niet gekomen. Zeker, zijn familie nam in 1933 het wijze, tijdige besluit en verliet Berlijn en Frankfurt.  “Ik zou graag alles willen doen om dat te verhinderen. Maar ik geloof ook dat je het ooit merkt. Vroeg of laat is het dan zo ver.” Voor Gideon Ballhorn is dat ogenblik werkelijk gekomen als hij niet meer zonder angst zijn huis kan verlaten.

SWR citeert op het eind van de even informatieve als schokkende reportage Christiane Schwieren van de Universiteit Heidelberg. “Wij doen werkelijk alles wat menselijkerwijs mogelijk is, opdat iedereen zich hier wel en veilig voelt.” De doelstelling van een universiteit is tenslotte dat mensen leren, studeren, onderzoeken. “Dat gaat niet, wanneer ik mij niet veilig voel, wanneer ik angst koester voor wat ik zeg of wie ik tegenkom.”

Een waarheid als een koe! Laten op bezwerende woorden hopelijk vooral concrete daden volgen. Schwieren benoemt dat ook heel eerlijk. Joodse studenten voelen zich niet prettig bij algemene contactpersonen. “Zij prefereren met iemand te spreken, die gespecialiseerd is in antisemitisme.”